نیم رخ ترشح ۲۴ ساعته ی هورمون ملاتونین در پرستاران نوبت کار زن

چکیده زمینه و هدف: امروزه نوبت کاری از اجزای جدایی ناپذیر زندگی در جوامع صنعتی و در حال توسعه محسوب می شود و در این میان نقش برخی از فرآیند های زیستی آهنگین انسان نظیر ترشح هورمون ملاتونین در تطابق با شرایط نوبت کاری و کاهش مشکلات ناشی از آن بر کسی پوشیده نیست. این هورمون یکی از مهم ترین متغیر های فیزیولوژیک نشان دهنده ی وضعیت دستگاه سیرکادین آهنگین در انسان است، اما الگوی ترشح آن در ساعات اولیه ی صبح و طول روز در شاغلین ایران، به ویژه نوبت کاران مشخص نیست. هدف این مطالعه ی تجربی، تعیین نیم رخ ترشح 24 ساعته ی ملاتونین در پرستاران نوبت کار و ثابت کار در یک نظام نوبت کاری سریع می باشد. روش بررسی: این مطالعه بخشی از یک تحقیق میدانی تجربی با روش مداخله ای قبل و بعد است که در فاصله ی سال های 1385 تا 1387 بر روی 44 نفر (34 نفر نوبت کار و 10 نفر ثابت کار) از پرستاران زن در یک بیمارستان دانشگاهی در شهر شیراز انجام پذیرفت. برای اندازه گیری هورمون ملاتونین از کلیه ی پرستاران مورد مطالعه (نوبت کار با چرخش سریع و ثابت کار با خواب شبانه) به مدت 24 ساعت (هر سه ساعت) نمونه خون گرفته شد. روش elisa نیز برای تعیین غلظت ملاتونین در سرم انسانی و پلاسما استفاده شد. داده های جمع آوری شده به وسیله ی آزمون آماری آنالیز واریانس یک طرفه، تجزیه و تحلیل شد. یافته ها: افراد مورد مطالعه دارای دامنه ی تغییرات سنی بین 22 تا 55 سال و میانگین سابقه ی کار 5/5 سال (5 تا 10 سال) بودند. حداقل و حداکثر میزان ملاتونین 24 ساعته در پرستاران نوبت کار با شب کاری به ترتیب در ساعت 4 عصر (91/14 پیکوگرم بر میلی لیتر) و 4 صبح (49/131 پیکوگرم بر میلی لیتر) بود. اما این مقادیر در پرستاران ثابت کار (شب خواب) کاملا متفاوت بوده، به ترتیب 02/1 پیکو گرم بر میلی لیتر در ساعت 4 عصر و 40/177 پیکو گرم بر میلی لیتر در 4 صبح بود. در مورد تغییرات زمانی میزان ترشح ملاتونین نیز نتایج گواه بر این حقیقت بود که میزان ترشح ملاتونین در ساعت 22 با ساعات 16 و 1 صبح تفاوت معنی دار داشت (001/0=p). ضمنا میزان ملاتونین ساعت 4 صبح هم با همه ساعات شبانه روز تفاوت معنی داری را نشان داد (001/0=p). نتیجه گیری: مقایسه ی مدل تغییرات زمانی ترشح ملاتونین در پرستاران نوبت کار و ثابت کار حاکی از این واقعیت است که نوبت کاری به طور سرشتی برای انسان غیرطبیعی و غیرعادی بوده، با تغییر الگوی ترشح ملاتونین (کاهش قابل توجه میزان ترشح ملاتونین در نقطه ی اوج یعنی ساعت 4 صبح و اوایل صبح یعنی ساعت 7) به طور قطع چرخه ی خواب، میزان هوشیاری در شب و فعالیت های روزانه بر هم خواهد خورد.